Cốt truyện đa tuyến là cốt truyện trình bày một hệ thống sự kiện phức tạp, nhằm tái hiện nhiều bình diện của đời sống của cùng một thời kỳ lịch sử, tái hiện những con đường diễn biến phức tạp của nhiều nhân vật, do đó có một dung lượng lớn. Hệ thống sự kiện trong cốt truyện đa tuyến được chia thành nhiều dòng, nhiều tuyến gắn liền với số phận các nhân vật chính trong tác phẩm. Ví dụ cốt truyện của các tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình, An-na Ka-rê-ni-na của L. Tôn-xtoi thuộc loại cốt truyện đa tuyến.

Cơ sở chung của mọi cốt truyện, xét đến cùng, là những xung đột xã hội được khúc xạ qua các xung đột nhân cách. Nhưng sẽ sai lầm nếu đồng nhất xung đột xã hội với cốt truyện tác phẩm văn học. Xung đột xã hội là cơ sở khách quan, là đối tượng nhận thức, phản ánh, trong khi đó cốt truyện lại là sản phẩm độc đáo của chủ quan nhà văn.

Ở cốt truyện của Bùi Ngọc Tấn bạn đọc sẽ khó tiếp thu theo vì cốt truyện đã xây dựng theo một hướng khác. Sỡ dĩ như vậy vì cuốn sách đầy ắp những chi tiết, sự kiện, những câu nói, những nhân vật. Có thể nói chi tiết nhiều vô kể. Hàng nghìn. Đang câu chuyện này lại nhảy sang chuyện khác. Đang nhân vật này lại nhảy sang nhân vật khác. Nhưng nếu đọc và nghiên cứu kĩ ta sẽ thấy rằng trong khu rừng rậm rạp ấy sẽ hiện lên một con đường đi rõ ràng.

3.1.2. Cốt truyện song hành

Cuốn tiểu thuyết Biển và chim bói cá được chia thành hai cốt truyện chủ đề, đó là cốt truyện quá khứ và hiện tại đan xen lẫn nhau.

Câu chuyện diễn ra và được ghi lại dưới dạng nhật ký của cậu bé - nhân vật xưng Tôi. Như vậy, toàn bộ câu chuyện diễn ra dựa trên mối quan hệ giữa quá khứ và thực tại. Trên cái nền chung đó, mỗi nhân vật trong truyện đều có một sự hồi ức về những gì thuộc quá khứ mặc dù họ đang ở thì hiện tại.

Nhân vật Chơn gặp Huyền anh lại nhớ về Huyền “Suốt cuộc đời anh không thể nào quên được lối đi hẹp tối tối trong nhà bà, cái ô buồng tắm để mở và cảm giác bàng hoàng, lần đầu tiên trông thấy một người con gái đang tuổi dậy thì hoàn toàn khỏa thân, lần đầu tiên trông thấy một măng nụ trắng trong đến thế, gần đến thế mà cũng xa vời đến thế” [trang18].

           “Một cô gái chỉ mười bốn tuổi trong buồng tắm bối rối nhìn anh mà anh chỉ dám liếc nhanh” [trang 18], đó là Huyền của quá khứ. Còn Huyền trước mặt anh bây giờ là một người đàn bà đã có chồng. Nhìn Huyền không một mảnh vải che thân, Chơn lại nhớ về vợ anh. “Vợ anh cũng nằm trên giường thế này và cái thằng xã đội đáng nguyền rủa hẳn cũng đã nhìn vợ anh đang nằm chờ đợi trên giường thế này như anh đang nhìn Huyền” [trang 19]. Đây là cái thời khắc tồi tệ nhất của cuộc đời anh, cảnh vợ anh cũng ngoại tình, cũng nằm chờ đợi người đàn ông khác giống như Huyền lúc này. Đó là thời gian của tâm trạng, thời gian của tâm lý. Hiện tại và quá khứ đan xen trong mạch tâm trạng của nhân vật, điều đó cho thấy được chiều sâu nội tâm nhân vật.

Nhân vật tôi theo bố lênh đênh trên biển, khoảng thời gian đó là của thời hiện tại nhưng quá khứ vẫn là khoảng trời tuổi thơ luôn giữ mãi trong tâm hồn nhân vật. Thời gian quá khứ chính là lúc nhân vật nhớ về mẹ, nhớ về tuổi thơ với cái giếng tròn, nhớ tiếng chổi quét sân của cái Ngàn, nhớ đến tiếng con lợn hộc hộc đòi ăn trong chuồng… Đó là khoảng thời gian được quay quần bên mẹ và bên em, khoảng thời gian bận bịu nhưng luôn ở mãi trong tâm trí nhân vật. Còn thời gian hiện tại thì luôn hiện hữu sau cái khoảnh khắc của quá khứ “Con tàu vẫn thẳng hướng xé nước ra khơi. Tôi quay lại nhìn về phía tây. Mặt trời đã xuống thấp. Chân trời đã đỏ rực” [trang 64].

Thời gian của hiện tại được biểu hiện bằng “dãy nhà mới xây, những phòng làm việc hiện đại. Là những quạt trần National, Hitachi vàng óng, có đèn ngủ hẹn giờ, là những tủ lạnh trong buồng các tổng và phó tổng”. Còn thời gian của quá khứ được biểu hiện “hội trường cũ vẫn tồn tại như một phế tích hoang tàn. Ở đó diễn ra bao nhiêu buổi lễ, buổi kỷ niệm long trọng, bao nhiêu cuộc phát động, cuộc tổng kết, đón nhận bằng khen của chính phủ, huân chương của nhà nước” [trang 67]. Cái cũ và cái mới đan xen, không gian vì thế được phản chiếu từ hai chiều trở nên bao quát hơn.

Thời gian luôn đồng hiện trong mỗi hoàn cảnh, mỗi nhân vật. Đối với Cương, Bôn hay bất kỳ nhân vật nào cũng vậy. Hiện tại họ phải đối mặt với sóng gió, phải làm việc để mưu sinh nhưng ai cũng có một khoảng thời gian quá khứ cho riêng mình. Đó là khi Bôn nhớ về vợ sau hơn một tháng trời lênh đênh ngoài biển “Anh nghĩ tới những lần hai vợ chồng ân ái, nghĩ tới tấm thân mát rượi mà bốc lửa của chị. Nghĩ tới khi người chị dâm dấp mồ hôi, thứ mồ hôi của ân ái” [trang 84]. “Rồi nghĩ đến con, nhớ đến lúc anh dắt nó ra vườn trẻ, hai bố con vừa đèo nhau trên xe, vừa thủ thỉ trò chuyện” [trang 85]. Những nổi nhớ về vợ, thèm khát vợ luôn đi về trong tâm trí nhân vật, đó là khoảng thời gian tâm lý đẹp nhất của người thủy thủ.

Đoạn vĩ thanh cuối cùng ta nhận thấy thời gian quá khứ - hiện tại đan xen nhau khi nói về nhân vật Lê Mây. Hiện tại không còn là những chuyến lênh đênh trên biển mà là những gì diễn ra trên đất liền, là thời của những còn người hiện đại, giàu có với SH, đồng hồ Thụy Sỹ, giày da Ý…Thời của Phong, Lê Chí Sỹ, những đứa trẻ giờ đã trưởng thành. Thời của quá khứ, đó là chuyến đi Bạch Long Vĩ của Lê Mây “Bóng dáng Lê Mây hiện lên như một bức tượng đồng bất động giữa khuôn hình” [trang 541].

Giờ đây cảnh vật và con người đã thay đổi “Từ cầu cảng, nhà cửa, và nhất là những con người, không một nét mặt quen, không một con bói cá” [trang 545].

Xây dựng cốt truyện song hành bằng việc xây dựng thời gian đan xen quá khứ và hiện tại góp phần thể hiện được cái nhìn khái quát hơn về không gian.

Nếu cốt truyện truyền thống với quan niệm nhất thành bất biến, con người phụ thuộc vào hiện thực. Yếu tố song hành với quan niệm hai cuộc đời, hai quan niệm về nhân văn. Con người sống trong hai thế giới: kí ức và hiện tại, do vậy họ bất hòa về tư tưởng. Thế giới trong quan niệm phong phú hơn, phức tạp hơn.